Tolerancje ISO

Tolerancje wymiarowe określają dopuszczalne rzeczywiste wymiary części w odniesieniu do jej wymiarów nominalnych. Określenie tolerancji i pasowań dla obrabianych przedmiotów wynika z wymagań dotyczących wymienności w masowo produkowanych częściach, niedokładności metod wytwarzania oraz faktu, że precyzyjne pomiary nie są konieczne dla wszystkich wymiarów przedmiotów. Aby osiągnąć pożądane pasowanie, przedmiot musi być wykonany tak, aby tolerowane wymiary były w granicach dwóch dopuszczalnych wartości granicznych. Tolerancja to dopuszczalne odchylenie wymiarów, aby osiągnąć funkcjonalny wpływ pasowań.

Aby uzyskać odpowiedni luz lub pasowanie z wciskiem między montowanymi przedmiotami, konieczne jest dodatnie lub ujemne odchylenie od wymiaru nominalnego. Międzynarodowo akceptowany system wskazywania tolerancji wymiarów długości opisuje norma ISO 286. System ten obejmuje tolerancje i odchyłki odpowiednie dla dwóch rodzajów elementów wymiarowych: "walec" i "dwie równoległe, przeciwstawne powierzchnie". Głównym celem systemu jest osiągnięcie funkcjonalnego pasowania.

Terminy "otwór", "wałek" i "średnica" stosuje się do cylindrycznych elementów wymiarowych (np. tolerancja średnicy otworu lub wałka). Dla uproszczenia używa się tych terminów również dla dwóch równoległych, przeciwstawnych płaszczyzn (np. tolerancja grubości klucza lub szerokości rowka). Zastosowanie systemu oznaczeń tolerancji ISO dla wymiarów długości dla pasowań tworzonych przez elementy wymaga identycznych wymiarów nominalnych otworu i wałka.

Pasowanie można zdefiniować na dwa różne sposoby, empirycznie lub obliczeniowo, wykorzystując dopuszczalne luzy i/lub wciski wynikające z wymagań funkcjonalnych montowanych elementów oraz możliwości produkcyjnych. Więcej cech niż wymiary i ich tolerancje części montowanych wpływa na działanie pasowania. Należy uwzględnić inne efekty, aby w pełni technicznie określić pasowanie. Takimi efektami mogą być: kształt, orientacja i lokalizacja odchyłek, własności powierzchni, gęstość materiału, temperatura pracy, obróbka cieplna oraz materiały, z których wykonane są części do montażu. Tolerancje kształtu, orientacji i lokalizacji elementów wymiarowych przeznaczonych do montażu mogą być potrzebne oprócz tolerancji wymiarowych do kontrolowania zamierzonej funkcji pasowania.

Przy wyborze systemu pasowania, pierwszą decyzją jest wybór systemu "bazowego na otworze" (otwór H) lub "bazowego na wałku" (wałek h). Wybór systemu pasowania opiera się na powodach ekonomicznych i nie wiąże się z różnicami technicznymi związanymi z funkcjonalnością części. System "bazowy na otworze" jest najczęściej stosowany. Ten wybór może umożliwić uniknięcie nadmiernie dużej liczby narzędzi (np. rozwiertaków) i przyrządów pomiarowych. System "bazowy na wałku" powinien być stosowany tylko wtedy, gdy ma niewątpliwe korzyści ekonomiczne (np. gdy konieczne jest dopasowanie kilku części o różnych wymiarach odchyłek do ciągnionego wałka stalowego bez jego obróbki).

Wszystkie elementy przedmiotów zawsze mają rozmiar i kształt geometryczny. Funkcjonowanie przedmiotu wymaga ograniczeń odchyłek wymiarowych i geometrycznych (kształtu, orientacji i lokalizacji); w przypadku braku takich ograniczeń, funkcjonowanie to jest zagrożone. Tolerancje powinny być w pełni przedstawione na rysunkach, aby upewnić się, że rozmiar i geometria wszystkich elementów są kontrolowane i nic nie pozostaje niejednoznaczne lub podlega interpretacji podczas produkcji lub kontroli. Stosowanie ogólnych tolerancji dla wymiaru i kształtu może zapewnić spełnienie tego wymagania w prosty sposób.

Celem normy ISO 2768 jest uproszczenie oznaczeń rysunkowych i określenie ogólnych tolerancji geometrycznych, które mogą ograniczać elementy pojawiające się na rysunkach bez oddzielnych oznaczeń tolerancji. Zawiera ona trzy klasy tolerancji ogólnych dla tolerancji geometrycznych i jest głównie stosowana do części wytwarzanych przez obróbkę mechaniczną. Przy wyborze klasy tolerancji należy uwzględnić odpowiednią typową precyzję produkcji. Jeśli wymagane są mniejsze tolerancje geometryczne lub większe tolerancje geometryczne są akceptowalne i bardziej ekonomiczne dla danego elementu, takie tolerancje powinny być wskazane bezpośrednio zgodnie z normą ISO 1101. Ogólne tolerancje geometryczne dotyczą wszystkich innych tolerancji geometrycznych z wyjątkiem cylindryczności, profilu linii, profilu powierzchni, kątowości, współosiowości i całkowitego bicia.

Tablicę tolerancji ISO Camcut można stosować do odszukiwania wartości granicznych i podstawowych odchyłek dla wymiarów nominalnych zgodnie z normą SFS-EN ISO 286.